साकोस अभियानको सञ्जाल व्यवस्थापनः नेफ्स्कूनको मार्गचित्र

नेपालमा सहकारी क्षेत्रको प्रवर्धनका लागि जनमैत्री सहकारी ऐन भन्दा अघि २०४५ सालमा नेफ्स्कूनले नेतृत्व लिई शुरुवात गरिएको बचत तथा ऋण सहकारी अभियान आज ३५ वर्ष पुगि ३६ वर्षमा लागेको छ । विभिन्न समयमा राज्यले गरेको सम्बोधन, सहजीकरण र सहकार्यका कारण नेपालका करिब ७७ लाख सदस्यहरु आवद्ध भई सहकारी मार्फत उद्यमशिलता विकास, आयआर्जन र जीवनयापन सहज बनाइरहेका छन् । ३० हजार सहकारीको संस्थागत गठन, ९० हजार भन्दा बढीको प्रत्यक्ष रोजगारी र ३ लाख भन्दा बढी सहकारीका नेतृत्वहरु क्रियाशिल रहेको यो क्षेत्रले देश विकासको अपरिहार्य सहयात्रा गरिरहेको छ । विश्वका ११८ राष्ट्रहरुबाट करिब ८८ हजार बचत तथा ऋण सहकारीहरुले ४० करोड जनसंख्यालाई आफ्नो सञ्जाल भित्र सदस्य बनाई उनीहरुमा वित्तीय पहुँच अभिबृद्धि र व्यवसाय विकासमा जोड दिएको छ । 

नेपालमा वि.स २०१३ सालमा औपचारिक सहकारी संस्थाको विकास भई विभिन्न चरणमा विभिन्न सरकारहरु र ऐनहरु मार्फत विकसित हुँदै आएको यो क्षेत्रमा अधिकांश सहकारीहरुले सदस्यहरुबीच बचत र ऋणको कारोबार गर्ने गरी पछिल्ला दिनहरुमा केन्द्रित हुन थाले । सहकारिता वित्तीय कारोबार मात्र होईन । संघले यी विषयहरुको जागरण र विकासमा चरणहरुमा सुसूचित गराउँदै आएको विषय हो । यद्यपि, वि.स. २०७२ को संविधान, वि.सं. २०७४ को सहकारी ऐन र राज्य संरचना भित्रका विभिन्न ऐनहरुले सहकारीलाई विशिष्टीकृत सेवा केन्द्रको रुपमा विकास गर्न अझै विरोधाभाष रहेको पाईन्छ । यीनै विभिन्न अभ्यास, नतिजा र प्रभावहरुका बीच नेफ्स्कूनले बचत तथा ऋण सहकारी अभियानको जागरण, सशक्तिकरण, विकास, व्यावसायिक सञ्चालन, गुणस्तरीय सेवा प्रवाह र प्रत्याभूति, प्राविधिकीकरण र सञ्जाल व्यवस्थापनको तहसम्म नेपालका साकोसहरुलाई पुर्याउने कार्य गरेको छ । 

वि.सं. २०८० मा सञ्जाल व्यवस्थापनको विषय रणनीतिक कार्यदिशा तर्फ केन्द्रित हुँदै गर्दा नेपालमा बहुनियमन, बहुऐन, बहुनिर्देशन र आवश्यकता भन्दा बढी प्रकृतिका सहकारीहरुको दर्ता एवम सञ्चालनले वास्तविक सहकारिताको मर्म, मूल्य, मान्यता, सिद्धान्त र मापदण्डका विषयमा साझा बुझाई बनाउन अत्यन्त गाह्रो स्थितिको सृजना भएको छ । यद्यपि, नेफ्स्कून बचत तथा ऋण सहकारीको विषयगत केन्द्रीय संघ भएका कारण आफ्ना प्रत्यक्ष ५००० र सञ्जालमा आवद्ध १४००० बचत तथा ऋण सहकारीलाई आगामी दिनहरुमा दिने दिशानिर्देशका विषयमा केन्द्रिकृत गर्नुपर्ने विश्वअभ्यास अनुसार देहायका विषयतर्फ अर्जुनदृष्टि राखी अघि बढ्ने छ । 

क) नीतिगत बहस पैरबी: 
नेपालको सहकारी अभियानलाई व्यवस्थित र सुशासनयुक्त बनाई विशेषगरी बचत तथा ऋण सहकारीहरु वित्तीय कारोबारमा केन्द्रित गरी विस्तारै प्रविधिमैत्री हुँदै गइरहेको परिप्रेक्ष्यमा ती सहकारीहरुको अनुगमन,  सुपरिवेक्षण र नियमनको प्रक्रियालाई प्रभावकारी बनाउन आवश्यक पर्ने, स्तरीकरण, स्थिरीकरण र प्राविधिक सञ्जाल निर्माणका लागि बहस पैरवीलाई प्रभावकारी बनाईनेछ । 

ख) सदस्यहरुको क्षमता विकास:
सहकारीको पाँचौं सिद्धान्त शिक्षा, तालिम र सूचनालाई प्रभावकारी तबरले सहकारीका सदस्यहरु, नेतृत्व एवम् कर्मचारीलाई सीप, ज्ञान, क्षमता र धारणालाई विकास गर्न समय सापेक्ष सहजीकरण गर्न नेपाल सरकारको स्वीकृत प्रशिक्षण पाठ्यक्रम मार्फत थप कार्यक्रमहरुको विकास गरी सदस्यहरु सामु लैजानुपर्नेछ । विद्यमान अवस्थामा जिल्ला, प्रदेश र पालिकाहरुद्वारा सञ्चालित विभिन्न तह र विषयका तालिम शिक्षालाई केन्द्रीय संघले एकीकृत गरी लागू गर्न सरकारसँग सहकार्य गरिनेछ । विशेषगरी तहगत क्षमता विकासलाई बर्गीकरण गरी जिल्ला संघ, प्रदेश संघ र केन्द्रीय संघको संलग्नतालाई स्पष्ट गरिनेछ । 

ग) गुणस्तर सुनिश्चितता र ब्राण्डको व्यवस्थापन:
संघद्वारा प्रवद्र्धित अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको ब्राण्ड (एक्सेस) र राष्ट्रिय स्तरको (प्रोबेशन) ब्राण्डलाई समय सापेक्ष यसको विधि परिमार्जन गरी सदस्यलाई सेवास्तर बृद्धि गर्ने र समिक्षाका कार्यक्रमलाई नतिजामुखी अनुभव आदानप्रदानको रुपमा अघिबढाई नेपालको एकमात्र ब्राण्डको रुपमा स्थापित गरिनेछ भने जोखिम सुपरिवेक्षण सदस्य संस्था सबैका लागि लागू गरिनेछ । 

घ) सदस्य सेवा:
संघका सबै सदस्यहरुलाई क्षमता, आकार, कार्यक्षेत्र र वित्तीय संरचनाको आधारमा बर्गीकरण गरी संघका नियमित सेवा, संस्थागत विकास, जोखिम सुपरिवेक्षण, राष्ट्रिय ब्राण्डमा सहभागिता, अन्तर्राष्ट्रिय ब्राण्डमा सहभागिता र सञ्जाल व्यवस्थापन मार्फत प्रत्याभूतिको तह सम्म पु¥याईनेछ । संघले यसरी आफ्ना ५००० सदस्यहरुलाई अनुभूति हुने र विश्वस्त भई आफ्नो अभियानको सञ्जाल प्रयोग गर्न सक्ने तहमा पुर्याइनेछ भने कम्तिमा १०० वटा साकोसहरुको अनलाईन अनुगमनको व्यवस्था मिलाई स्वचालित वित्तीय संरचना व्यवस्थापन गरिनेछ । 

ङ) वित्तीय सेवाः 
सदस्य संघ संस्थाहरुको तरलता वा लगानीयोग्य रकमलाई संघको केन्द्रीय अन्तरलगानी मार्फत सदुपयोग गर्ने र आवश्यकताका आधारमा लगानी गरी अभियानलाई वित्तीय संकट आउन नदिन आवश्यक प्रवन्ध गरिनेछ । जसका लागि स्थिरीकरण कोषको समेत सदुपयोग गरिनेछ । 

च) प्राविधिक सेवाः 
समयको माग र सदस्यहरुको चाहना बमोजिम विश्वमा द्रुतगतिमा फड्को मारीरहेको प्रविधिलाई संघले पनि आन्तरिकीकरण गरी आफ्ना सदस्यहरुको कारोबार एवम् सेवालाई अझ व्यवस्थित र विश्वसनीय बनाउन उच्च प्रविधिको विकासलाई जोड दिईनेछ । 

छ) साकोस सञ्चालनका लागि समाधान विकास:
विभिन्न तह र चरणवद्ध रुपमा विकसित र सशक्तिकृत हुँदै आइरहेका सदस्य संस्थाहरुको दैनिक कार्यसञ्चालन, वित्तीय व्यवस्थापन, नेतृत्व विकास र दीगो संस्थागत विकासका लागि आवश्यक पर्ने, औजार, विधि, मार्गदर्शन, नीतिगत संरचनाहरुको निर्माण गरी सदस्यहरुलाई वित्तीय अनुशासन र सुशासनमा लैजाने कार्य गरिनेछ ।

ज) असल अभ्यासको अवलोकन:
 यस संघ एशियाली बचत तथा ऋण महासंघ, अन्तर्राष्ट्रिय सहकारी महासंघ र विश्व बचत तथा ऋण सहकारी परिषद्को सदस्य भएकोले बचत तथा ऋण सहकारीको क्षेत्रमा भएको विश्व अभ्यासहरुलाई नेपालका साकोसहरुमा ल्याउने र सहकारीकर्मीहरुको अवलोकन गराई नमूना संस्था बनाई छवी निर्माण गर्ने कार्य गरिने छ ।

झ) कोपोमिस र अनुपालना: 
संघको सञ्जालमा जोडिएका सदस्य संघसंस्थाहरुको जानकारी र सूचनाहरुलाई नेपाल सरकारको एकीकृत सूचना प्रणालीमा समेत प्रतिवेदन पेश गर्ने व्यवस्था मिलाई राज्यको केन्द्रिकृत तथ्यांकमा जोड्ने र अनुपालना गराउने कार्यमा संघले कार्य गर्नेछ । 

अन्त्यमा, बचत तथा ऋण सहकारी अभियानका सम्पूर्ण उपलब्धीहरुलाई संस्थागत गर्दै अव सदस्यहरुको कारोबारको एवम् क्रियाकलापहरुको जिम्मा लिने समय आएकोछ । यो प्रक्रिया आपसी करारीय ऐक्यवद्धता मार्फत शुरुवातमा कम्तिमा १०० वटाको साकोस सञ्चालन नेफ्स्कूनले जिम्मा लिने तह सम्मको तयारी भएकोले यस तर्फ चर्चा चलाउन र आफ्नो सञ्जाल प्रति विश्वास गर्ने समय आएको छ ।