राधा पौडेल
नेपालको सुदूर पश्चिमको कञ्चनपुरमा अवस्थित सृजना बचत तथा ऋण सहकारी संस्था लि.समुदायमा आधारित भई सदस्यमुखी सेवा प्रभावमा प्रयासरत छ ।
लामो इतिहास बोकेको सृजना बचत तथा ऋण सहकारी संस्था लि. २०५८ असोज २३ गते स्थानीय २७ जना सेयर सदस्यहरुबाट २७ सय पुँजी संकलन गर्दै विधिवत दर्ता भएको थियो ।
रुखको छाँयामुनी बसेर स्थानीय २७ जनाको समुहले सहकारी संस्था दर्ता गर्ने विषयमा गरिएको छलफल र बचत संकलनको प्रयास गर्दा सदस्य हुन आवश्यक प्रति सेयर रु.१०० संकलन गर्न सुरुमा निकै समस्या भएको संस्थाका संस्थापक अध्यक्ष दमन बहादुर सिंह स्मरण गर्नुहुन्छ । अध्यक्ष सिंह स्थापनाकालदेखि निरन्तर संस्थाको नेतृत्व गर्दै आउनुभएको छ ।
तत्कालिन समूदायमा गठन भएका समूहहरुलाई एकिकृत गरि आर्थिक कारोवार व्यवस्थित, पारदर्शि वनाउने र साहुहरुको चर्को व्याजवाट स्थानीयहरुलाई उन्मुक्त गराई बचत गर्ने वानीको विकास गदै समुदायको आर्थिक, सामाजिक र सांस्कृतिक विकास गर्ने उद्देश्यका साथ संस्था स्थापना गरिएको थियो । बचत गर्ने, ऋण लगानी गर्ने, सदस्यका आवश्यक माग अनुसार सामाजिक आर्थिक गतिविधि सञ्चालन गर्ने मुल उद्देश्य संस्थाले अगाडि सारेको थियो ।
स्थापनाकाल (आ.व. २०५८ ०५९) मा ८७ जना सेयर सदस्य मार्फत ४८ हजार ५ सय सेयर पुँजी, ५५ हजार ३ सय ३८ बचत संकलन र करिब १ लाख ऋण लगानी गर्न सफल भएको थियो ।
सहकारीले स्थापनाको पहिलो बर्ष नै १२ सय ३३ रुपैंया मुनाफा समेत आर्जन गरेको इतिहास संस्थाका अध्यक्ष दमन बहादुर सिंहले सुनाउनुभयो । संस्था स्थापनाको २१ बर्षको अनवरत यात्रामा साना ठूला वित्तीय उतारचडावहरु आइरहे । करिब दुई दशक पुरा गर्दा संस्थामा हाल ३ हजार ८ सय ६९ सेयर सदस्य मार्फत १ करोड ८० लाख सेयर पुँजी, ९ करोड १५ लाख बचत संकलन, १ करोड १६ लाख ऋण लगानी गरी करिब ४४ लाख मुनाफा आर्जन गर्न सफल भएको संस्थाका व्यवस्थापक नयनसिंह ठगुन्नाले जानकारी गराउनुभयो ।
सहकारीले घरदैलो वचत कार्यक्रम मार्फत आफ्ना विभिन्न सेवाहरुमा बचत संकलनको काम गरिरहेको छ भने सेवामा ४ प्रतिशतदेखि १२ प्रतिशत सम्म व्याजदर कायम गरेको छ । वार्षिक ८ देखि १४ दशमलब ५ प्रतिशत व्याजदरमा कर्जा सुविधा उपलब्ध गराएको छ भने अधिकतम ऋण सीमा १२ लाख कायम गरेको छ । त्यसैगरी संस्थाले पशुहरुमा निशुल्क महामारी विरुद्ध भ्याक्सिन सेवा, अति आकस्मिक कर्जा रु.१ लाख सम्म २४सै घण्टा सेवा उपलब्ध गराएको छ । पशुधन सुरक्षण (निशुल्क पशु विमा ) कार्यक्रम लागु गरेको छ भने सदस्यहरुको उत्पादन बजारीकरणका लागि सहजीकरण गर्दै घरदैलो दुग्ध संकलन तथा विक्री वितरणको कार्यमा समेत सघाउ पु¥याउँदै आएको छ । त्यसै गरी कृषि उद्यम गर्ने सदस्यहरुका लागि निशुल्क घासको विउ वितरण, सदस्य राहत सहयोग कार्यक्रम अन्तर्गत सदस्यहरुमा परेको दुःख सुखमा सद्भावपूर्ण सहयोग प्रदान गर्दै आइरहेको छ । त्यसैगरी वित्तीय सेवामा प्रविधि प्रयोगलाई बढावा दिन निशुल्क मोवाईल बैकिङ सेवा सञ्चालन गरिरहेको छ ।
११ जनाको सञ्चालक समितिले संस्थामा आवश्यक नीति, कार्यविधिहरु, साधन स्रोतका व्यवस्थाका साथै कर्मचारीहरुको हौसला वढाउने र काममा प्रेरित गर्न उपयुक्त मूल्यांकन गरी असल सम्बन्ध कायम रहेको छ । व्यवस्थापक नयनसिंह ठगुन्नाले भन्नुभयो, “असल सम्बन्ध कायम नहँुदा संस्थाको विकासमा र सदस्य सेवाग्राहीहरुको मानसिकता नकारात्मक असर गरि संस्था दिगो हुन नसक्ने अवस्था आउन सक्छ । सो प्रति व्यवस्थापन र संचालक सचेत रही सोही अनुसार तालमेल मिलाई कार्य योजना अगाडी बढाइएको छ ।”
साकोसले सदस्य नै संस्थाका मालिक भएकोले संकलित पुँजी परिचालनका लागि सदस्य सशक्तिकरण आवश्यक भएको भन्दै विभिन्न कार्यक्रमहरु ल्याएको छ । जस्तैः
सृजना साकोस नेफ्स्कूनद्वारा सञ्चालित साकोस स्तरीकरण कार्यक्रम प्रोबेसनमा आबद्ध छ । स्तरीकरण आबद्धता कार्यक्रमले साकोसमा सिकाई आदान प्रदान, नीति नियमको परिपालना र सुशासनमा सहयोग पुगेको छ ।
सहकारीको वित्तीय पक्षमा गरिने सूक्ष्म अनुगमनको कार्यले संस्थालाई सुशासित र सबल बनाउने अपेक्षा गरिएको साकोस आवाजसँगको कुराकानीका क्रममा व्यवस्थापक ठगुन्नाले जानकारी गराउनुभयो ।
अनुगमन तथा निरीक्षण गर्ने निकायको सक्रियता नरहेकाले ऐन कानुन परिपालनाको अवस्था कमजोर रहेको छ ।
कानुनी मान्यताको कमि, प्राविधिक तथा उच्च तहको कार्यदक्षता वृद्धि हुने अवसरहरुको कमी रहेकाले भाविष्यमा समय सापेक्ष सेवा दिन नसक्ने अवस्थामा सहकारी क्षेत्र कमजोर रहेको छ ।
सदस्यको अपेक्षा अन्य वित्तिय संस्थाको जस्तै घरमै आएर सेवा दिनु पर्छ, विना धितो धेरै ऋण जतिवेला पनि पाउनु पर्छ, काउन्टर सेवा छिटो छरितो दिनुपर्छ भन्ने अपेक्षा रहेको छ । वास्तवमा सहकारीले प्रतिस्पर्धामा आउनका लागि सोही प्रकृतिको सेवा सुविधा दिन दैनिक बचत, ववि वचत ऋण आदि कार्यक्रम संचालनमा ल्याएको छ भने टोल टोलमा पुगेर मासिक रुपमा बचत लिने सेवाका लागि मानव संसाधन व्यवस्थापन तथा सुधार गर्ने प्रक्रियामा क्रियाशिल छ ।
आवश्यक कार्यक्षेत्र विस्तार,
सबै कार्यालयवाट ए.टी.एम.सहितको प्रविधिमैत्रि सेवा प्रवाह,
दोधारा चांदनी नगरपालिकामा एक घर एक सदस्य अभियान सञ्चालन,
प्रोबेसन तथा अन्य गुणस्तर सुधारका कार्यक्रममा सहभागी भई सुशासन कायम गर्ने र
चुस्त दुरुस्त सदस्य सेवा पहुँच विस्तार गर्ने योजना अगाडि सारेको छ ।
अध्ययन भन्छः सहकारीमा बचत, तरलता र सम्पत्ती बढ्यो, लगानी २ प्रतिशतले घट्यो
तीन जिल्लामा साकोस अभियानको छवी संक्षरण र विकासमा संघको भूमिका विषयक अन्तरक्रिया
अभियानका शीर्षस्थ निकायहरूमा भक्तपुर बचत संघले बुझायो ज्ञापनपत्र