समग्रमा ५ दिने बसाई अत्यन्त उपलब्धिमुलक रह्यो । तालिमको नाम नै व्यवस्थापकहरुको क्षमता अभिवृद्धि भएकाले यो हामीजस्तो व्यवस्थापकीय जिम्मेवारीमा रहेकालाई समग्र संस्थाका अवयवहरुबीचको सन्तुलन र विकासमा गर्नुपर्ने कामहरुको बारेमा जानकारी पाइयो ।
नेफ्स्कूनले आयोजना गरेको करिब एक दर्जन जति तालिमहरु लिइसकेँ । तर पनि आवासीय र त्यो पनि बेजिल्लाको यो पहिलो तालिम हो । तालिमका सबै सत्रहरु राम्रा रहे तर पनि जोखिममा आधारित साकोस सुपरिवेक्षण सम्बन्धमा नेफ्स्कूनका सदस्य सेवा विभाग प्रमुख दुर्गा प्रसाद ढकालको विषयवस्तु र प्रस्तुतिकरण शैलीका कारण अत्यन्तै उपयोगी रह्यो भने मानव संशाधन व्यवस्थापन सम्बन्धी नेफ्स्कूनका निवर्तमान प्रमुख कार्यकारी अधिकृत शिवजी सापकोटाको प्रस्तुतिबाट पनि धेरै कुरा सिकेँ । यसैगरी, नेफ्स्कूनका बरिष्ठ अधिकृत बल्लभ तिमल्सिना सरले रमाइलो गर्दै सिकाउनुभयो । हामीले समूह कार्यहरु धेरै गर्यौ । एउटा सत्रमा कम्तिमा एउटा समूह कार्य भयो ।
मेरो संस्था लेकाली स्वावलम्बन साकोसको कुरा गर्दा अहिले हामीसँग २८३५ सदस्य हुनुहुन्छ । ५ करोड ११ लाखको सेयर पुँजी छ भने ३५ करोड ऋण लगानी छ । भाखा नाघेको ऋण २.५७ प्रतिशत छ । कोभिडका कारण संस्थामा अहिले अधिक तरलता छ । ब्याज पनि अपेक्षाकृत असुली हुन सकेको छैन । नयाँ ऋण सेवा विकास गर्नुपर्ने आवश्यकता महसूस भएको छ । तालिममा पनि यसका सम्भावनाका विषयमा छलफल भएको छ । व्यवसाय निरन्तरता ऋण भनेर नयाँ ऋण सेवा शुरु गर्ने विचारमा छौं ।
मैले तालिममा सिकेको महत्वपूर्ण कुरा भनेको नियमित सदस्य सम्पर्क सँगै जनसम्पर्क विस्तारको महत्व हो । हुनत यो कुरा मलाई केही समयअघि सञ्चालक समितिबाट पनि भन्नुभएको थियो तर यो तालिमले मलाई त्यसको महत्वलाई बिशेष रुपमा ध्यान दिई तत्काल लागू गर्न घच्घच्याएको छ । अब तत्कालै दैनिक कम्तिमा १ घन्टा ब्यवस्थापकको कुर्सीबाट उठेर बाहिर निस्कने, नियमित कम्तिमा ५ सदस्यलाई वा सम्भावित सदस्यहरुलाई भेट्ने, कम्तिमा ५ जनालाई टेलिफोन वा कुनै अन्य प्रविधिको माध्यमबाट सम्पर्क गर्ने र उहाँहरुका आलोचना अनि गुनासाहरुको सम्बोधन गर्ने काम शुरु गर्छु ।
म २०६४ सालदेखि वैशाख २ गते यो संस्थामा कार्यरत रहेपनि २०७६ कार्तिक ९ गते व्यवस्थापकीय बागडोर सम्होलेकी हुँ । यो मेरो लागि चुनौती र अवसर दुबै हो । मलाई के विश्वास छ भने म चुनौतीहरुलाई अवसरमा बदल्न सक्षम छु । यो कुरा तालिममा पनि सिकाइएको छ । महिला भएर नेतृत्व गर्न पाउँदा खुसी अनुभव भएको छ । धेरै वर्ष सहकारी क्षेत्रमै बिताइसकेका कारण यसैमा रस बसेको छ । सहकारी बाहेक अरु सम्भावनाहरु नखोजेको र यसैमा रमाएका कारण रमाएर गरेको काममा सफलता मिल्छ भन्ने पूर्ण विश्वास छ । नेफ्स्कून जस्तो अभिभावन निकायबाट यस किासिमका उच्चस्तरीय तालिमकको अवसरले पनि ज्ञान, सीप र धारणाको दायरा फराकिलो बनाउँदै काममा सफलता दिलाउन मद्दत गर्दछ भन्ने लाग्छ ।
म शिक्षण पेशाबाट भर्खरै सहकारी क्षेत्रमा प्रवेश गरेकाले यो मेरो लागि नितान्त नौलो तर एकदमै महत्वपूर्ण तालिम रह्यो । म गएको साउनबाट सहकारी क्षेत्रमा आबद्ध भएको हुँ । संस्था सञ्चालनका अधिकांश विषयहरु ५ दिने बसाइमा समेटियो । म जस्तो नवप्रवेशीलाई धेरै कुराहरुको ज्ञान भयो । वित्तीय बजारका प्रतिस्पर्धीहरुका बारेमा जानकारी पाइयो । संस्था सञ्चालनमा रणनीतिक योजना, मानव संशाधन, सञ्चालक र व्यवस्थापकको सम्बन्ध आदि बारेमा जानकारी मिल्यो । मुख्य कुरा हामीले यथास्थितिबादवाट अगाडि बढ्नुपर्छ, योजनाबद्ध हिसाबले संस्था सञ्चालन गर्नुपर्छ, भविष्यको सम्भावनाहरुको पूर्वानुमान गर्न सक्नुपर्छ, बजारको माग जानेर प्रतिस्पर्धी सेवाहरु विकास गर्नुपर्छ भन्ने कुराहरु बुझियो ।
सबै सत्रहरु रोचक थिए तथापि मानव संशाधन सम्बन्धी शिवजी सापकोटाको र जोखिम सम्बन्धी दुर्गाप्रसाद ढकालको कक्षा बढी रुचिकर रहे । हामीलाई संस्था राम्रोसँग चलिरहेको लागेपनि जोखिमका विविध सम्भावनाहरुबारे ज्ञात नहुँदो रहेछ भन्ने लाग्यो । यो तालिमले हामीलाई जोखिमका क्षेत्रहरुको जानकारी र तिनको समाधानका उपायहरुबारे सजग रहन सिकाएको छ । तालिममा छलफल, व्यावहारिक उदाहरुणहरु, मनोरञ्जन आदि सबैको सम्मिश्रण भएकोले पट्यारलाग्दो भएन । मेरो विचारमा त यो तालिमको समय अझै १–२ दिन कम भयो किनकि कतिपय विषयहरु हामीले छोट्याउनुपर्यो । अर्को भनेको अधिकांश सहजकर्ताहरु स्वदेशी हुनुहुन्थ्यो । एशियाली ऋण महासंघकी प्रमुख कार्यकारी अधिकृत लेनीको प्रस्तुति निक्कै राम्रो थियो । म अंग्रेजी शिक्षक भएकाले उहाँको प्रस्तुति बुझेँ तर अन्य साथीहरुलाई कठिन भएको हुनसक्दछ । यस्तै, असल अन्तर्राष्ट्रिय अभ्यासहरुका बारेमा उहाँहरुबाटै जान्न बुझ्न पाएको भए सुनमा सुगन्ध हुन्थ्यो ।
म कार्यरत गलकोट साकोसमा हाल १७६० सेयर सदस्य हुनुहुन्छ । गलकोट नगरपालिका सबै र ताराखोला गाउँपालिका भर कार्यक्षेत्र रहेको संस्थाको सेयर पुँजी ४ करोड बढी छ भने ऋण लगानी करिब २५ करोड छ । हाम्रो लागि चुनौती भनेको भाखा नाघेको ऋण हो । यो अलि बढी छ, कोभिडको कारणले पनि ऋण उठ्न समस्या परेको छ । लगानीको समयमा पनि हामीले ध्यान नपुर्याएको हुनसक्दछ । यो कम गर्न अब हामीले ठोस योजना बनाएर अघि बढ्नुपर्ने छ । तालिम लिइसकेपछिको अबको मेरो पहिलो प्राथमिकता भनेको संस्थामा आवश्यक नीति तथा कार्यविधिहरु निर्माण तथा अद्यावधिक हो । नयाँ योजना तर्जुमा अर्को प्राथमिकता हो मेरो भने जोखिम व्यवस्थापनका आयामहरुको घनीभूत छलफलसँगै कसरी संस्थालाई स्तरीकृत बनाउने भन्ने काममा म लगायतको सम्पूर्ण समूह लागिपर्नेछौं । त्यस्तै, तालिममा सिकेको अर्को पक्ष भनेको सदस्य सम्बन्ध बिस्तार हो । सदस्यलाई केन्द्रमा राखेर काम गर्ने र गहिरो सम्बन्ध स्थापनाका लागि तालिकाबद्ध क्रियाकलापहरु अघि बढाउने विषयलाई मैले प्राथमिकतामा राखेको छु । समयसमयमा यस प्रकारका अन्य तालिमहरु समेत लिएर दक्षता बढाउने योजना पनि राखेको छु ।
यो तालिम भन्दा अघि पनि नेफ्स्कूनबाट मैले २ वटा तालिम लिएकी थिएँ । तर यति लामो र आवासीय तालिम मेरो लागि पहिलो अनुभव हो । एक किसिमले कस्तो होला भन्ने कौतुहलता पनि थियो तर अहिले तालिम सकिएपछि एकदमै धेरै विषय जानेको जस्तो लागेको छ । यो तालिम बढी सहभागितात्मक तथा समूह कार्य र छलफलमा आधारित रह्यो । नयाँ साथीहरु चिनजान र सम्पर्क विस्तार भयो । अरु छोटा तालिमहरु खासगरी सैद्धान्तिक विषयमा केन्द्रीत हुन्थे यसमा बढी व्यावहारिक ज्ञान पाइयो । हामीले संस्थामा दैनिक भोग्ने समस्याहरुको बारेमा छलफल मात्र होइन तिनको समाधानको उपायका बारेमा पनि छलफल भयो । मैले आफुले भोगेको समस्याका बारेमा टिपेरै लगेकी थिएँ । तिनका विषयमा सहजकर्ताहरुसँग सोधनी गरे र उपायहरु पत्ता पनि लगाएँ । यस अर्थमा तालिम मेरा लागि महत्वपूर्ण रह्यो ।
लिएका सत्रहरुमध्ये शिवजी सापकोटाको मानव संशाधन सम्बन्धी विषय र शैलीबाट प्रभावित भएँ । विषय अलि महत्वपूर्ण पनि लाग्यो । अन्य सत्रहरु पनि राम्रो भयो । विषयवस्तुहरु सबै समेटिएको थियो । यद्यपि, कुनै कुनै विषयहरु छिटो सकाउन हतार गरिएको जस्तो लाग्यो, कुनै विषयवस्तु छोडिएको ९स्किप० गरिए झै लाग्यो ।
जहाँसम्म मेरो संस्थाको विषय छ, हामीकहाँ हाल २२ सय सदस्य हुनुहुन्छ, १ करोड १८ लाख सेयर पुँजी छ भने करिब १० करोड ऋण लगानी छ । भाखा नाघेको ऋण अघि बढी छ, कोभिड पनि एउटा प्रमुख कारण हो भन्ने ठम्याई छ । अबका दिनमा लगानी गर्दा धेरै ख्याल गर्नुपर्छ भन्ने कुरा तालिमबाट सिकियो । केही समय अघि सम्म तरलता बढी नै थियो तर पछिल्लो समय भने त्यसलाई केही व्यवस्थापन गर्न सक्षम भएका छौं । थप सदस्य मैत्री ऋण सेवाहरु विकास गर्नुपर्ने आवश्यकता छ, लगानीका नयाँ सम्भावनाहरु पनि खोजी गर्नुपर्ने समय आएको छ ।
म विगत ५ वर्षदेखि सहकारी क्षेत्रसँग जोडिएकी छु । १ वर्ष पहिले मात्र व्यवस्थापकको जिम्मेवारी पाएकी हुँ । यो मेरो लागि अवसर पनि हो । तालिम लिएपछिको मेरो पहिलो प्राथमिकता भनेको सञ्चालक समितिलाई नेफ्स्कूनले विकास गरेको संस्थागत विकास तालिम लिनका लागि घच्घच्याउने हो किनकि नीति निर्माण गर्ने भूमिकामा रहनुभएका सञ्चालकहरुलाई आफ्नो भूमिका र जिम्मेवारीबोध भएन भने व्यवस्थापनलाई काम गर्न कठिन हुन्छ । त्यसैले उहाँहरुलाई तालिमका लागि मानासिक रुपमा तयार गर्ने मेरो पहिलो काम हुनेछ । त्यसपछि अपुग नीति तथा कार्यविधिहरु निर्माणमा तदारुकता देखाउने दोस्रो काम हुनेछ भने कार्यालय सञ्चालनका अन्य साना कमजोरीहरुलाई व्यवस्थापन गर्दै लाने अर्को काम हुनेछ । मेरो अबको अर्जुनदृष्टि भनेको प्रोबेसन ब्राण्ड प्राप्त गर्नुहुनेछ ।
नेफ्स्कूनले सञ्चालन गरेको करिब आधा दर्जन तालिम लिइसके पनि आवासीय भने यो पहिलो अनुभव हो । समग्रमा तालिम राम्रो रह्यो । संस्था रुपान्तरणका लागि आवश्यक विषयवस्तुहरु सबै समेटिएको विस्तृत खालको तालिम थियो । साँच्चिकै संस्थालाई सुशासित, दिगो, व्यावहारिक, सदस्य मैत्री बनाउने हो भने यस किमिसको तालिम अनिवार्य नै छ । यसमा रणनीतिक विषयहरुदेखि लिएर कार्यालयको भौतिक सामाग्रीहरुको व्यवस्थापन जस्तो मिहिन विषयहरु प्नि समावेश थियो । सुन्दा हेर्दा सानो लाग्ने भएपनि यी यावत् कुराहरुले संस्थाप्रति सदस्यको विश्वास र भरोसामा ठूलो भूमिका खेल्छ भन्ने मलाई लाग्छ र तालिममा पनि यही कुराहरु समेटिए ।
विभिन्न सत्रहरुमध्ये शिवजी सापकोटाको मानव संशाधन र दुर्गा प्रसाद ढकालको जोखिम र तिनको व्यवस्थापन सम्बन्धी सत्रका विषय र शैली आकर्षक लाग्यो । तालिममा छलफल र समूह कार्यहरु भए यसले हामीलाई व्यावहारिक ज्ञान दियो । यद्यपि, मेरो अपेक्षा भनेको तालिमको अन्त्यतिर प्रत्येक सहभागीहरुको संस्थाको समस्या र तिनको समाधानको उपायको बारेमा सोधनी र छलफल होला भन्ने अपेक्षा थियो त्यो भने भएन । सायद समयको पावन्दीका कारण होला । त्यसैगरी, नियामक निकायका अधिकारीबाट पनि ठोस विषयहरुमा खदिलो प्रस्तुति अपेक्षा गरेको थिए, त्यो भएन । अन्य समय र सन्दर्भहरु प्रभावकारी रहे ।
तालिम लिएपछिको मेरो प्राथमिकता भनेको कर्मचारीहरुलाई यस्ता विभिन्न तालिममा सहभागी गराई दक्षता बढाउने, सञ्चालक समितिलाई पनि समयानुकूल नीति, योजना र कार्यविधि निर्माणका लागि मनाउने, व्यवसायलाई बढी भन्दन बढी सदस्य केन्द्रीत गराउने, चुस्त दुरुस्त प्रशासन बनाउने र छिटो छरितो सेवा प्रवाहलाई बिशेष ध्यान पुर्याउने हो । त्यसका लागि संस्थालाई नीति, विधि र प्रविधिमा चलाउने नै पहिलो ध्येय हुनेछ ।
सामुदायिक साकोस काभ्रेमा हाल २६ हजार बढी सदस्य हुनुहुन्छ भने २६ करोड सेयर पुँजी छ । १ अर्ब ८५ करोडको ऋण हामीले अहिले लगानी गरिरहेका छौं भने भाखा नाघेको ऋण ३ प्रतिशत भन्दा न्यून छ । अबको हाम्रो योजना एकीकरणलाई थप तीब्र रुपमा अघि बढाउँदै नीति, विधि र प्रविधिले सुसज्जित देशकै उत्कृष्ट र नमूना साकोस बनाउने । सुशासन र सदस्य केन्द्रीत नवीन योजनाहरु अघि सार्ने दिशामा हाम्रा योजनाहरु परिलक्षित छन् ।
कोभिडले सबैलाई झैं हामीलाई पनि असर पारेको छ । तरलता अधिक छ । नयाँ ऋण सेवाहरु विकास गरेका छौं । व्यवसाय निरन्तरता ऋण प्रवाह गरेका छौं । पशुपालन र कृषिमा पनि ऋण लगानीलाई बिशेष जोड दिएका छौं ।
दयानिधि नेपाल
प्रमुख कार्यकारी अधिकृत, श्रोत परिचालन साकोस, धादिङ
यो तालिम सैद्धान्तिक र व्यावहारिक ज्ञानको सम्मिश्रण रह्यो । छलफल, समूह कार्य र अनुभव आदान प्रदानसँगै बेलाबेलामा मनोरञ्जनले पनि तालिमलाई सरस बनायो । म वित्त व्यवस्थापनको विद्यार्थी पनि भएको नाताले त्यससम्बन्धी र मानव संशाधन व्यवस्थापन सम्बन्धी विषयहरु मेरा लागि रुचिकर रहे । रणनीतिक योजनाको महत्व र जोखिम व्यवस्थापनका विषयहरु हाम्रा लागि उपयोगी रहे । संस्था संञ्चालनका समग्र पक्षहरु समेटिएको थियो । केही कुराहरु छुँटे भन्ने पनि लाग्यो सायद समयका कारण पनि हुनसक्छ । समग्रमा भन्नुपर्दा तालिम ‘राम्रो’ भयो तर ‘वाह’ भन्ने होइन । यसतर्फ नेफ्स्कून र सहजकर्ताहरुको ध्यान जान्छ भन्ने पूर्ण अपेक्षा गरेको छु ।
तालिमलाई उपलब्धिमुलक बनाउन अब तत्कालै केही काम गर्ने योजना बनाएको छु । सबैभन्दा पहिलो कुरा मानव संशाधनमा जोड दिने छौं भने संस्थालाई प्रविधिमैत्री पनि बनाउँदैछौं । त्यसका लागि सम्झौता भइसकेको छ, अब चाँडै नै मोबाइल बैङ्किङ सेवा सुरु गर्दैछौं । दुई महिना भित्रै सञ्चालक समितिलाई नेफ्स्कूनले सञ्चालन गर्ने सीयूडीसीसी तालिम प्रदान गर्छौ भने अन्य ३ वटा तालिम पनि ३ महिनाभत्रै प्रदान गर्ने कार्यक्रम छ । त्यसमा बजार प्रतिनिधिहरुको क्षमता विकास, बचत तथा ऋण परिचालन आदि छन् । ऋण परिचालनलाई व्यावहारिक, सदस्य मैत्री, कृषि तथा पशुपालनसँगै उत्पादनशील क्षेत्रसँग जोड्ने योजना छ ।
सहकारी क्षेत्रसँग प्रत्यक्ष अप्रत्यक्ष रुपमा जोडिएको करिब ९ वर्ष भएपनि श्रोत परिचालन साकोसमा भने करिब ६ महिना अघि मात्र प्रवेश गरेको हुँ । हाल हामीसँग ५१०० बढी सदस्यहरु हुनुहुन्छ भने ४ करोड ६० लाख सेयर पुँजी छ । १ नगरपालिका र ३ गाउँपालिका कार्यक्षेत्र रहेको हामीले २७ रोड ऋण लगानी गरेका छौं । भाखा नाघेको ऋण अलि बढी नै छ । कोरोनाका कारण उत्पन्न आर्थिक समस्यासँग सदस्यहरु जुधिरहनुभएका कारण पनि केही समस्या भएको छ । यद्यपि, ७ पटक लगातार प्रोवेसन ब्रान्ड पाएको संस्था भएका कारण हामी भाखा नाघेको ऋणलाई काम गर्न सक्छौं भन्नेमा विश्वस्त छौं । अहिले तरलता पनि बढी छ । १० लाख सम्मको व्यवसाय प्रोत्साहन ऋण सुरु गरेका छौं ।